‘Historisch’. ‘Aardverschuiving’. ‘Afstraffing van populisme.’ Termen die vaak gebruikt worden voor de landelijke uitslag van de Tweede Kamer verkiezingen op 15 maart 2017. Hoe ziet het plaatje van Haarlem er uit? Welke partijen zijn de grote winnaars en welke de verliezers? Zijn er bijzondere afwijkingen van de landelijke uitslag? En wat valt op aan de resultaten op wijkniveau? In deze blog zoom ik in op het politieke spectrum van mijn stad.
Opkomst in Haarlem: ongekend hoog mét behoud van traditionele verschillen
Op 15 maart 2017 is landelijk bijna 82% van alle kiezers naar de stembus gegaan. Dit is het hoogste opkomstpercentage in de drie decennia sinds de Tweede Kamer verkiezingen in 1986.
In Haarlem is de opkomst vergelijkbaar: 82,7% versus 75,5% in 2012. Niet eerder dan in 1986 brachten zoveel Haarlemmers hun stem uit. In onderstaande tabel 1 kan je zien dat in alle Haarlemse wijken in 2017 meer kiezers hebben gestemd dan tijdens de voorgaande verkiezing in 2012. Maar op wijkniveau zie je ook een terugkerend patroon: de verschillen in opkomst, die oplopen tot bijna 20%! Net als bij de Tweede Kamer verkiezingen in 2012 (maar ook bij de verkiezingen voor de Gemeenteraad of het Europees Parlement in 2014) komt in Schalkwijk en Haarlem-Oost relatief gezien het kleinste aantal kiezers opdagen, en in Duinwijk het grootste aantal.
Tabel 1 Procentuele opkomst per wijk (2017 en 2012)
Stemgedrag in Haarlem: meer groen, zonder christelijk tintje
Haarlem heeft dus een vergelijkbaar hoge opkomst als landelijk, zij het met nuanceverschillen tussen de wijken. Hoe zit het met de uitgebrachte stemmen? Als je de landelijke uitslag van 15 maart 2017 naast die van Haarlem legt zijn er wél meteen afwijkingen te zien, zie ook tabel 2.
Wat overeenkomt is de versnippering: zowel nationaal als in Haarlem haalt geen partij meer dan ca. 20% van de stemmen. De uitslag voor de VVD is in lijn met de landelijke trend: de VVD krijgt ook in Haarlem de meeste stemmen. Coalitiepartner PvdA eindigt landelijk op de zevende plek, maar in Haarlem op de vijfde, nog voor de SP en CDA. Wat opvalt is dat de ‘groene’ partijen D66, GL en in mindere mate de PvdD het in Haarlem bovengemiddeld goed doen. Het christelijke CDA en de PVV blijven daarentegen achter: ze scoren in Haarlem de helft tot een kwart minder stemmenaandeel dan landelijk! De nieuwe partijen Denk en FvD debuteren ook in Haarlem sterk met een vergelijkbare score als landelijk.
Tabel 2 Procentueel aantal stemmen op partij (2017)
Stemgedrag in historisch perspectief: verdamping van rood en bloei van (licht)groen
Wat springt in het oog als je de uitslagen van Nederland en Haarlem vergelijkt met die van 2012? Allereerst, zie ook tabel 3, natuurlijk de dramatische neergang in aandeel van stemmen voor de PvdA. In Haarlem is het verlies nog groter dan landelijk. In 2012 kreeg de PvdA van de Haarlemmers nog de meeste stemmen; in 2017 krijgen ze 22% minder stemmen en is driekwart van hun aanhang verdampt…
Kleinere ‘verliezers’ zijn de VVD en SP. Alle overige partijen winnen in 2017 zowel landelijk als in Haarlem in stemmenaandeel. GL is in Haarlem echter een uitschieter en scoort een bijna twee keer zo hoge toename als landelijk.
Tabel 3 Toe-/afname in procentueel aantal stemmen op partij (2017 vs 2012)
Stemgedrag in de wijken: de opkomst van nieuw azuurblauw
Wat valt op aan het stemgedrag als je de uitslag per Haarlemse wijk bekijkt? In tabel 4 zie je dat de VVD van de grotere partijen in zes van de negen wijken* de topscoorder is. In Oude Stad, Spoorbaan Leiden en Ter Kleef & Te Zaanen gaat D66 er met de hoofdprijs vandoor. GL is vaak een goede tweede of derde en scoort van alle wijken het hoogste aandeel stemmen in Oude Stad. De PVV haalt de eerste plaats in Haarlem-Oost en doet het opvallend goed in Schalkwijk. De PvdA en SP krijgen in veel wijken een vergelijkbaar, relatief klein aandeel in stemmen.
Tabel 4 Procentueel aantal stemmen op grotere partij per wijk (2017)
En hoe is de verdeling van stemmen over kleinere partijen? In tabel 5 zie je dat het CDA van alle wijken het hoogste scoort in Oud Schoten en de PvdD in de Oude Stad. 50Plus oogst vooral in Haarlem Oost relatief veel stemmen. Debutant FvD haalt in alle wijken een nagenoeg gelijk, bescheiden aandeel aan stemmen. Meest in het oog springend is de topscore van nieuwkomer Denk in Schalkwijk: maar liefst 10% van de stemmen, meer dan de PvdA en SP! Verklaring voor de populariteit van Denk in Schalkwijk is vermoedelijk het (voor Haarlem zwaar bovengemiddelde) grote aantal Turkse inwoners.
Tabel 5 Procentueel aantal stemmen op kleinere partij per wijk (2017)
Stemgedrag in wijken in historisch perspectief: winst behalve voor oranje en rood
Hoe verhoudt de uitslag van de wijken in 2017 zich tot de uitslag in 2012? Tabel 6 laat een radicale verschuiving zien: rood (lees: PvdA en SP) verliest massaal, oranje (lees: VVD) boet licht in en groen (lees: D66 en Groen Links) krijgt in alle wijken een flink hoger aandeel in stemmen. Maar als je je nader in de uitslag verdiept, zie je dat in geen van de wijken het verlies van oranje/rood volledig wordt gecompenseerd door de winst in groen.
Tabel 6 Procentuele toe-/afname aantal stemmen grotere partij per wijk (2017 vs 2015)
Tabel 7 laat zien waar de andere winstpakkers zitten: alle kleinere partijen zoals CDA, PvdD, 50 Plus, FvD en Denk. De PvdD boekt in zeven van de negen wijken de hoogste winst. Maar topscoorder is echt het eerdergenoemde Denk: de nieuwkomer haalt in Haarlem-Oost en Schalkwijk, waar de PvdA het grootste verlies lijdt, relatief gezien de meeste stemmen binnen. Met name in Schalkwijk is het gezien de uitslag waarschijnlijk dat veel oud-PvdA-stemmers uit 2012 in 2017 het vakje voor Denk rood hebben gekleurd.
Tabel 7 Procentuele toe-/afname aantal stemmen kleinere partij per wijk (2017 vs 2015)
Conclusie: Haarlem, meer dan een yuppen-stad
Uit bovenstaande analyse blijkt dat het verlies van de PvdA en VDD in Haarlem in lijn is met de landelijke trend, maar dat GL en D66 in Haarlem relatief gezien veel meer stemmen trekken dan landelijk. Is er een verklaring te geven voor deze afwijkende uitslag?
Volgens een beschouwing in het Noord-Hollands dagblad is Haarlem een stad met veel hoogopgeleide ‘bakfiets-yuppen’, die bij uitstek D66 en GL stemmen. In Haarlem ligt het gemiddelde inkomen per huishouden en opleidingsniveau inderdaad relatief hoog (zie bijv. cijfers van het CBS). Op wijkniveau zie je ook aanwijzingen dat de stelling klopt. Zoals ik al beschreven heb in een andere blog wordt in de wijken met veel hoogopgeleide, bemiddelde inwoners (zoals Haarlemmerhout, Duinwijk) relatief meer op D66 gestemd. Andersom gaat in wijken met veel laagopgeleide, minder bemiddelde inwoners (zoals Haarlem-Oost en Schalkwijk) de stem juist meer naar de PVV. Ook in de verkiezingsuitslag van 15 maart 2017 zie je dat patroon weer.
Maar in Schalkwijk is een verschijnsel zichtbaar, dat mijns inziens veel interessanter is: de relatief hoge score van de twee tegenpolen PVV en Denk. In een wijk van Schalkwijk, Meerwijk, bezet Denk zelfs de eerste plek, en PVV de tweede. Het Haarlemse Meerwijk heeft daarmee een vergelijkbare uitslag als, jawel, de oer-Rotterdamse wijk Feijenoord! In een mooi artikel in de Volkskrant belicht Charlotte Huisman uitgebreid de Denk/PVV-tegenstelling in Feijenoord. Oorzaak van de uitslag wordt gezocht in de gemengde bevolkingssamenstelling van de wijk. In Meerwijk is dat, sterker dan elders in Haarlem, ook het geval. Haarlem is kortom meer dan een yuppen-stad, maar heeft net als Rotterdam, ook z’n staaltjes polarisatie, die meer aandacht verdienen.
De komende tijd gaan de uitkomst van de formatie en de nieuwe regering ongetwijfeld een stempel zetten op de partijvoorkeur van Haarlemmers. Ik ben benieuwd welke kleuren de boventoon gaan voeren na de gemeenteraadsverkiezingen in 2018!
Politiek, politiek 
Hoi Werdmuller, ben ik nu werkelijk de eerste die reageert? Ik ben bang van wel. Het zegt niets over de inhoud van uw artikel. Een juiste analyse. Vooraf hieraan gaat echter het uiteindelijke gebrek van de grote groep, welliswaar stemmers, maar toch niet leden, dan wel bezoekers van politieke vergaderingen. uiteindelijk is de echte politieke armoede hierin gelegen.Als voorzitter van een ooit grote politieke partij in Haarlem was ik nauw betrokken bij het werven van kandidaat vertegenwoordigers voor de gemeenteraad. 31 aanmeldingen en daar moesten wij 25 kandidaten uit filteren om onze idealen in de stad te vertegenwoordigen. Armoede dus.
En mooi dat men stemt, maar ach er is veel meer mogelijk. Juist nu zou je denken, dat de meeste mensen het laten afweten, liggen er kansen om wat jij graag in je stad wil, te realiseren. Alleen maar door naar een bijeenkomst te komen en het in de vergadering te gooien. Waarom gaan er zo weinig mensen naar politieke bijeenkomsten? We hebben allemaal zo’n grote mond middels het internet bijvoorbeeld, maar uiteindelijk geven wij niet thuis als wij 2 uurtjes in een schemering zaaltje op een avond onze mening kunnen doen gelden. Is dat niet het meest schurende aan onze huidige democratie?
Nu ben ik benieuwd of je nog wel eens naar deze blog kijkt. hahaha groetjes
LikeLike
Hoi JanJaap,
Dank nog voor je reactie! Je bent inderdaad de eerste die online reageert (vreemd genoeg krijg ik de meeste reacties op mijn blog off-line). Om de een of andere reden wordt deze blog wel goed gelezen, dus kennelijk zijn veel mensen nieuwsgierig naar de uitslag van Haarlem, ook maanden na dato.
Je hebt gelijk dat er zoveel meer mogelijk is dan stemmen. Er zijn idd weinig mensen politiek actief maar dat is altijd een minderheid geweest.
Ik vermoed dat er op gebied van politieke participatie de komende jaren nog wel wat gaat veranderen. Signalen hiervoor zijn m.i. dat bepaalde organen (denk aan de EU) steeds meer onder druk komen te staan/kritischer worden bekeken en de populariteit van partijen als PVV en FvdD die voorstander zijn van referenda en gekozen burgemeester. Maar e.e.a. zal denk ik ook afhangen van maatschappelijke en economische ontwikkelingen op nationaal/internationaal niveau (zoals toenemende immigratiestromen) en niemand kan natuurlijk echt in de toekomst kijken….
groet,
Barbara
LikeLike